က်န္းမာေရး ႏွင့္ လံုၿခံဳေရး

ဒီစကားလံုးေလး ႏွစ္ခုကို အေပၚယံ အေနနဲ႔ ၾကည့္လိုက္ရင္ ဆက္စပ္တယ္လို႔ သိပ္မထင္ရပါဘူး။ က်န္းမာေရးဆိုတဲ့ စကားလံုးကို ၾကားရသူေတြက ေဆးရံု၊ ေဆးခန္း၊ ဆရာ၀န္၊ သူနာျပဳ၊ “ေဆးလိပ္ ေသာက္ျခင္းသည္ က်န္းမာေရးကို ထိခိုက္ ေစႏိုင္သည္“ ဆိုတဲ့ စာသား၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္၊ ကင္ဆာစတဲ့ ေရာဂါဆိုးေတြ၊ ဒဗလ်ဴအိတ္ဂ်္အို၊ ယင္လံုအိမ္သာ ေဆာက္လုပ္ေရး စတဲ့ အေၾကာင္းအရာ ေတြကိုပဲ ျမင္ေယာင္ မိၾကမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ လံုၿခံဳေရး ဆိုတဲ့ စကားလံုးကို ၾကားရ သူေတြကလဲ စစ္တပ္၊ ရဲ၊ လံုၿခံဳေရး ၀န္ထမ္း၊ အၾကမ္းဖက္မွဳ၊ ဗံုးေပါက္ကြဲမွဳ၊ ဒုစရိုက္မွု ပေပ်ာက္ေရး၊ ေနတိုးအဖြဲ႔၊ ကုလသမဂၢ လံုၿခံဳေရး ေကာင္စီ စတာေတြကိုပဲ စဥ္းစား မိၾကမွာ ျဖစ္ပါတယ္။

က်န္းမာေရး လုပ္သား ေတြကလဲ ႏိုင္ငံေရး၊ ႏိုင္ငံေတာ္ လံုၿခံဳေရး၊ အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာ လံုၿခံဳေရး ကိစၥေတြဟာ ကိုယ္နဲ႔ မပတ္သက္ သလိုပဲ ယူဆ မိၾကပါလိမ့္မယ္။ လံုၿခံဳေရး လုပ္သား ေတြကလဲ မိသားစု က်န္းမာေရး ကိစၥရပ္က လြဲရင္ ျပည္သူလူထု က်န္းမာေရး ဆိုတာ မိမိနဲ႔ သိပ္မပတ္သက္တဲ့ ေရးရာ တခုလို႔ပဲ သတ္မွတ္ ပါလိမ့္မယ္။ ဒါေပမယ့္ ၂၁ရာစု ေခတ္မွီ တိုးတက္တဲ့ ကမၻာႀကီးမွာ က်ေတာ့ ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ လူမွဳေရး၊ က်န္းမာေရး၊ လံုၿခံဳေရး က႑ေတြဟာ တခုနဲ႔ တခု အျပန္အလွန္ ဆက္စပ္တဲ့ က႑ေတြ ဆိုတာကို လူအမ်ားက လက္ခံ နားလည္ လာခဲ့ၾကရ ပါေတာ့တယ္။ တိုးတက္တဲ့ ႏိုင္ငံ မ်ားရဲ့ ႏိုင္ငံျခားေရး မူ၀ါဒ၊ ႏိုင္ငံေတာ္ လံုၿခံဳေရး မူ၀ါဒေတြမွာ က်န္းမာေရး က႑ကို ထည့္သြင္း လာၾကရသလို၊ က်န္းမာေရး မူ၀ါဒမွာလဲ အေရးေပၚ လံုၿခံဳေရး အေျခအေနေတြ၊ အၾကမ္းဖက္ တိုက္ခိုက္ ခံရမွု အေျခအေန ေတြမွာ ျပည္သူ႔ က်န္းမာေရးနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ လုပ္ငန္း ေဆာင္တာ ေတြကို မရွိမျဖစ္ ထည့္သြင္း လာၾကရ ပါေတာ့တယ္။ ႏိုင္ငံေတာ္ လံုၿခံဳေရးကို ျခိမ္းေခ်ာက္တဲ့ အႏၱရာယ္ေတြရဲ့ သေဘာ သဘာ၀ (Nature of Threats) ကို ေလ့လာ ဆန္းစစ္မွု ေတြမွာလဲ နယ္စပ္ျဖတ္ေက်ာ္ ရာဇ၀တ္မွဳ၊ အၾကမ္းဖက္မွဳ၊ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳ၊ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ညံ့ဖ်င္းမွု စတာေတြနဲ႔အတူ ျပည္သူ႔ က်န္းမာေရးကိုပါ ထည့္သြင္း ဆန္းစစ္ ခ်က္ေတြ ျပဳလုပ္ လာၾကရ ပါေတာ့တယ္။

ျပည္သူ႔ က်န္းမာေရး က႑ႏွင့္ ႏိုင္ငံတကာအဆင့္ ပူးေပါင္း ေဆာင္ရြက္မွဳ

(၁၉) ရာစုမွာ ဥေရာပနဲ႔ တျခား ေဒသေတြ အၾကားက ကုန္သြယ္မွဳေတြ တိုးတက္ လာခဲ့ပါတယ္။ ကုန္သြယ္မွဳ တိုးတက္ လာမွုနဲ႔အတူ တျပိဳင္တည္း တိုးတက္ လာခဲ့တာကေတာ့ ကူးစက္ေရာဂါ ပိုးမႊား ေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီအခါမွာ ေရာဂါဘယ ဆိုတာ ႏိုင္ငံေတာ္ တိုးတက္ ဖြံ႕ျဖိဳးေရးကို ထိခိုက္ ေစႏိုင္တဲ့ အႏၱရာယ္ တခုအေနနဲ႔ သတ္မွတ္ လာခဲ့ၾကၿပီး ႏိုင္ငံတကာအဆင့္ ပူးေပါင္း ေဆာင္ရြက္မွဳနဲ႔ ေျဖရွင္းရမယ့္ ျပႆနာ တရပ္ အေနနဲ႔ ႏိုင္ငံ ေခါင္းေဆာင္မ်ား အသိအမွတ္ ျပဳလာၾကၿပီး၊ ႏိုင္ငံတကာက လက္ခံ သေဘာတူတဲ့ က်န္းမာေရး ဆိုင္ရာ နည္းဥပေဒေတြ ျပဌာန္း လာခဲ့ၾက ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ျပည္သူ႔ က်န္းမာေရး က႑ကို ႏိုင္ငံတကာအဆင့္ ပူးေပါင္း ေဆာင္ရြက္မွဳရဲ့ သမိုင္းအစဟာ (၁၉) ရာစု ဥေရာပတိုက္ရဲ့ လံုၿခံဳေရးရာ တြက္ခ်က္ အကဲျဖတ္မွု ကေန ဆင္းသက္ လာတာလို႔ ဆိုႏိုင္ ပါတယ္။

၂၀ ရာစု အေစာပိုင္း ကာလမ်ား မွာက်ေတာ့ ျပည္သူ႔ က်န္းမာေရးနဲ႔ လံုၿခံဳေရး အၾကားက ဆက္ႏြယ္မွုေတြက ပိုမိုသိသာ ထင္ရွား လာခဲ့ပါတယ္။ ဘာလို႔လဲ ဆိုေတာ့  ဒီကာလေတြမွာ ကမၻာနဲ႔အ၀ွမ္း စစ္ပြဲၾကီး၊ စစ္ပြဲ ငယ္ေလးေတြ ျဖစ္ပြား ခဲ့လို႕ပါပဲ။ ႏိုင္ငံတခုမွာ စစ္ပြဲေတြ ရွိေနရင္၊ ႏိုင္ငံေတာ္ အၾကမ္းဖက္မွဳ အပါအ၀င္ အၾကမ္းဖက္မွဳ သ႑ာန္ အမ်ိဳးမ်ိဳး ရွိေနရင္ ျပည္သူ႔ က်န္းမာေရးကို ျမွင့္တင္ ေဆာင္ရြက္ ေပးရာမွာ ထိေရာက္မွု အားနည္းပါတယ္။ အဓိက အခ်က္ကေတာ့ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ့ က်န္းမာေရး က႑မွာ ဘ႑ာေငြ ခြဲေ၀ သံုးစြဲမွဳ ေလ်ာ့နည္း လို႔ပါပဲ။ ဒါေၾကာင့္လဲ စစ္အသံုးစရိတ္ ႀကီးမားျပီး၊ ေခတ္မီ တပ္မေတာ္ တည္ေဆာက္ ေရးကိုပဲ အာရံုစိုက္ေနတဲ့ အာဏာရွင္ ႏိုင္ငံေတြမွာ ျပည္သူလူထုကို က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မွဳ အားနည္းခ်က္ ရွိတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ စစ္ပြဲနဲ႔ ပ႗ိပကၡ ေတြေၾကာင့္ ျပည္သူ႔ က်န္းမာေရး အေပၚမွာ တိုက္ရိုက္ အက်ိဳးသက္ေရာက္မွု ျဖစ္တဲ့ ေသဆံုးမွဳ မ်ားျပားျခင္း ဆိုတာ ျဖစ္ႏိုင္သလို သြယ္၀ိုက္အက်ိဳး သက္ေရာက္မွဳ ျဖစ္တဲ့ ေဆးရံု၊ ေဆးခန္း ပံုမွန္ လည္ပတ္မွု ျပတ္ေတာက္ျခင္း၊ ဆရာ၀န္၊ သူနာျပဳစတဲ့ က်န္းမာေရး လုပ္သားေတြ နည္းပါး ျခင္း၊ ေသာက္သံုးေရ ရွားပါးမွဳနဲ႔ စစ္ေဘး ဒုကၡသည္ မ်ားျပားမွဳ စတာေတြေၾကာင့္ ကူးစက္ေရာဂါမ်ား ျဖစ္ပြားျခင္း စတာေတြလဲ ျဖစ္ေစႏိုင္ပါတယ္။

ဒါေၾကာင့္ ဒီကာလေတြမွာ က်န္းမာေရးနဲ႔ လံုျခံဳေရး ကိစၥရပ္ေတြကို ကမၻာ့ ေခါင္းေဆာင္မ်ားက အာရံုထား ခဲ့ၾကၿပီး၊ ဒုတိယ ကမၻာစစ္ၿပီး ကာလေတြ က်ေတာ့ ျပည္သူ႔ က်န္းမာေရး က႑ တိုးျမွင့္ ေဆာင္ရြက္ေရး လုပ္ငန္းစဥ္ေတြကို အေလးေပး ေဆာင္ရြက္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ၁၉၄၈ မွာ ေပၚေပါက္လာခဲ့တဲ့ ကမၻာ့က်န္းမာေရး အဖြဲ႕ၾကီးရဲ႕ လုပ္ငန္းေဆာင္တာေတြဟာ ၁၉၇၀ ကာလေတြမွာက်ေတာ့ “လူတိုင္းအတြက္ က်န္းမာေရး“ ဆိုတဲ့ ေဆာင္ပုဒ္နဲ႕ အတူ အရွိန္အဟုန္နဲ႕ တိုးတက္လာခဲ့ပါတယ္။ အေနာက္ႏိုင္ငံေတြမွာ ကူးစက္ ေရာဂါ ျပန္႕ပြားႏွဳန္း တဟုန္ထိုး ေလ်ာ့က်သြားပါတယ္။ ဒီလိုေအာင္ျမင္မွဳေတြ ၾကီးမားလာခဲ့တာေၾကာင့္ က်န္းမာေရး ဆိုင္ရာ ျပႆနာရပ္ ေတြဟာ ဖြံ႔ျဖိဳး တိုးတက္ေရး ဆိုင္ရာ ျပႆနာ ေတြအျဖစ္ပဲ သတ္မွတ္ၿပီး၊ လံုၿခံဳေရးရာ ကိစၥေတြမွာ ထည့္သြင္း အာရံုစိုက္ျခင္း မရွိၾကေတာ့ပါဘူး။

ဒီအေျခအေန ေတြဟာ ၁၉၉၀ ဆယ္စုႏွစ္ ေႏွာင္းပိုင္း ကာလေတြမွာ ေျပာင္းလဲ လာပါေတာ့တယ္။ ၁၉၉၉ ခုႏွစ္၊ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စု ဗဟို ေထာက္လွမ္းေရး ေအဂ်င္စီ (စီအိုင္ေအ)ရဲ့ အစီရင္ခံစာမွာ ကူးစက္ ေရာဂါေတြ ကေန တဆင့္ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုရဲ့ လံုၿခံဳေရးကို ထိခိုက္ ေစႏိုင္မယ့္ အႏၱရာယ္ ေတြကို မီးေမာင္း ထိုးျပ ခဲ့ပါတယ္။ ကူးစက္ ေရာဂါဆိုး ေတြဟာ အေမရိကန္ျပည္ ေထာင္စုကို သာမက စီးပြားေရး ဖြံ႔ၿဖိဳး တိုးတက္မွဳ၊ နယ္ေျမ ေဒသ လံုၿခံဳေရး၊ ႏိုင္ငံတကာ တိုးတက္ ဖြံ႔ၿဖိဳးေရးနဲ႔ တည္ၿငိမ္ေရး ကိုပါ ထိခိုက္ႏိုင္ေၾကာင္း ေရးသား ေဖာ္ျပခဲ့ ပါတယ္။ ဇန္န၀ါရီ၊ ၂၀၀၀ ျပည့္ႏွစ္ ေရာက္ေတာ့ ကုလသမဂၢ လံုၿခံဳေရး ေကာင္စီ အစည္းအေ၀းမွာ အာဖရိကတိုက္ လံုၿခံဳေရးနဲ႔ ဖြံ႔ၿဖိဳး တိုးတက္ေရးကို ၿခိမ္းေခ်ာက္ေနတဲ့ အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ ျပႆနာကို ေဆြးေႏြးၾကၿပီး၊ လံုၿခံဳေရး ေကာင္စီရဲ့ Resolution 1308 မွာ အိတ္ခ်္အိုင္ဗြီ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ ကူးစက္ ျပန္႔ပြားမွဳကို မထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္ရင္ ဒါဟာ လံုၿခံဳေရးနဲ႔ တည္ၿငိမ္ ေအးခ်မ္းေရးကို ထိခိုက္ ေစႏိုင္မယ္ ဆိုတဲ့ အခ်က္ကို အတိအလင္း ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။

လံုၿခံဳေရး ေကာင္စီ အစည္းအေ၀း တုန္းက ေဆြးေႏြးခဲ့တဲ့ အခ်က္ေတြက အိတ္ခ်္အိုင္ဗြီ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ရဲ့ လူမွဳ တည္ျငိမ္ေအးခ်မ္းမွဳနဲ႕႔ ၿငိမ္းခ်မ္းေရး ထိန္းသိမ္းမွဳ မစ္ရွင္ ေတြအေပၚ အက်ိဳး သက္ေရာက္မွဳ  ေတြကိုပဲ ဦးတည္ ေဆြးေႏြး ခဲ့ၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒီေဆြးေႏြးမွဳ ေတြဟာ ဒီကိစၥ ေရးရာေတြမွာတင္ မရပ္တန္႔ ခဲ့ပါဘူး။ ကမၻာ့ႏိုင္ငံေရး ေဆြးေႏြးပြဲေတြမွာ ေနရာ ယူလာခဲ့ၿပီး၊ မ်ားမၾကာခင္ ႏွစ္ပိုင္း အတြင္းမွာပဲ ႏိုင္ငံျခားေရး၊ ျပည္ထဲေရး ၀န္ႀကီးေတြရဲ့ ေၾကညာ စာတမ္းေတြ၊ G8 ေဆြးေႏြးပြဲ ေတြဆီ ေရာက္သြား ခဲ့ပါေတာ့တယ္။ ၂၁ ရာစုရဲ့ ပထမ ဆယ္စုႏွစ္ အလယ္ပိုင္း ေရာက္ေတာ့ ႏိုင္ငံေတာ္ လံုၿခံဳေရး agenda ေတြ၊ ႏိုင္ငံျခားေရး မူ၀ါဒေတြမွာ က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ ကိစၥ ေရးရာေတြ ကိုပါ ထည့္သြင္း လာၾကရ ပါေတာ့တယ္။

က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ ျပႆနာ ရပ္မ်ားသည္ လံုၿခံဳေရးဆိုင္ရာ ျပႆနာရပ္မ်ားပင္ျဖစ္သည္

က်န္းမာေရးနဲ႔ လံုၿခံဳေရးရာ ဆက္ႏြယ္မွဳေတြ ၁၉၉၀ ေႏွာင္းပိုင္း ကာလေတြမွာ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ ျဖစ္လာ ရျခင္းရဲ့ အေျခခံ အခ်က္ႏွစ္ခ်က္ ရွိပါတယ္။ ပထမ တခ်က္ကေတာ့ စစ္ေအး တိုက္ပြဲလြန္ ကာလေတြရဲ႔ ႏိုင္ငံေတာ္ လံုၿခံဳေရး ဆိုတဲ့ သေဘာတရားကို က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ ရွဳ႔ျမင္ လာၾကလို႔ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ေရွးယခင္ ကာလေတြ တုန္းက ႏိုင္ငံေတာ္ လံုၿခံဳေရး ဆိုတာကို စစ္တပ္၊ ရဲ၊ ေထာက္လွမ္းေရး စတဲ့ လံုၿခံဳေရး အဖြဲ႔အစည္း ေတြကို အသံုးျပဳျပီး လူ႔အဖြဲ႔ အစည္းကို ၿခိ္မ္းေခ်ာက္ လာႏိုင္တဲ့ ျပည္တြင္း ျပည္ပ အႏၱရာယ္ ေတြကို ကာကြယ္ေပးေရး၊ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးႏွင့္ တရားဥပေဒ စိုးမိုးေရး စတဲ့ က်ဥ္းေျမာင္းတဲ့ ရွဳေထာင့္ ေတြကေန ရွဳ႔ျမင္ တတ္ၾကပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ စစ္ေအး တိုက္ပြဲလြန္ ကာလ ေတြမွာက်ေတာ့ ဖြံ႔ၿဖိဳး တိုးတက္တဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာ က်ယ္ျပန္႔တဲ့ အေတြးအျမင္ေတြ ထြက္ေပၚ လာခဲ့ၾကပါတယ္။ စား၀တ္ေနေရး မေျပလည္တဲ့ တိုင္းျပည္မွာ ရာဇ၀တ္မွဳ ထူေျပာတတ္တာ၊ က်န္းမာေရး၊ ပညာေရး လူမွဳ အခြင့္အလမ္းေတြ မရွိတဲ့ တိုင္းျပည္မွာ လူသားေတြရဲ့ လံုၿခံဳေရးကို ေစာင့္ေရွာက္ေပးဖို႔ ခက္ခဲတယ္ ဆိုတာကို သိျမင္ လာခဲ့ၾက ပါတယ္။

ဒါေၾကာင့္လဲ ႏိုင္ငံေတာ္ လံုၿခံဳေရးဆိုင္ရာ security agendas ေတြမွာ စစ္ေရး၊ ျပည္ထဲေရး ကိစၥရပ္ ေတြကိုသာမက ဖြံ႔ၿဖိဳး တိုးတက္ေရး ဆိုင္ရာ ကိစၥရပ္ ေတြကိုပါ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ ထည့္သြင္း လာၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လဲ ႏိုင္ငံတကာ လံုၿခံဳေရး၊ ႏိုင္ငံေတာ္လံုၿခံဳေရး ဆိုင္ရာ Risk assessment ျပဳလုပ္မွဳမွာ “shift from threat to risk allowed security's focus” ဆိုတဲ့ နည္းလမ္း ကေန 'shift from the idea of a clear and present danger to more probabilistic assessment of potential hazards' ကို ေျပာင္းလဲ သြားခဲ့ပါတယ္။ ဒီလို ေျပာင္းလဲ မွုေတြဟာ ျပည္သူ႔ က်န္းမာေရး ကိစၥရပ္ေတြကို လံုၿခံဳေရး ဆိုင္ရာ ကိစၥရပ္ ေတြထဲမွာ ထည့္သြင္းႏိုင္ဖို႔ လမ္းဖြင့္ေပးလိုက္ တာပဲျဖစ္ပါတယ္။

ေနာက္တခ်က္ ကေတာ့ human agenda ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ထင္ရွား ေက်ာ္ၾကားတဲ့ ပုဂၢိဳလ္ႀကီး မ်ားဟာ သူတို႔ရဲ့ ပါ၀ါနဲ႔ လႊမ္းမိုး ႏိုင္မွုေတြကို အသံုးျပဳၿပီး ျပည္သူ႔ က်န္းမာေရး ကိစၥေရးရာ ေတြကို ႏိုင္ငံျခားေရးနဲ႔ လံုၿခံဳေရး မူ၀ါဒ ေတြထဲမွာ ပါ၀င္လာေအာင္ စြမ္းေဆာင္ ေပးခဲ့ၾကပါတယ္။ ဥပမာ ေပးရရင္ ကမၻာ့ က်န္းမာေရး အဖြဲ႔ႀကီးရဲ့ ဒါရိုက္တာ ျဖစ္ခဲ့တဲ့ (Gro Harlem Brundtland) နဲ႔ အေမရိကန္ သမၼတ ကလင္တန္ရဲ့ ကုလသမဂၢေရးရာ သံအမတ္ ျဖစ္တဲ့ Richard Holbrooke တို႔ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ၁၉၉၉ ခုႏွစ္မွာ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စု ႏိုင္ငံျခား ဆက္ဆံေရး ေကာင္စီကို ေပးတဲ့ မိန္႔ခြန္းမွာ ကမၻာ့က်န္းမာေရး အဖြဲ႔ႀကီးရဲ့ ဒါရိုက္တာျဖစ္တဲ့ Gro Harlem Brundtland က ကမၻာ့လူဦးေရ သန္းေပါင္း မ်ားစြာကို ကိုယ္စားျပဳ ေနတဲ့ ႏိုင္ငံေတြဆီက ႏိုင္ငံသူ၊ ႏိုင္ငံသားမ်ားရဲ့ က်န္းမာေရး အေျခအေန နိမ့္က်မွဳဟာ သက္ဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံရဲ့ စီးပြားေရး တိုးတက္မွဳ၊ ႏိုင္ငံေရး တည္ၿငိမ္မွဳေတြကို တိုက္ရိုက္ ထိခိုက္ေစရံု သာမက အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စု အပါအ၀င္ ႏိုင္ငံ မ်ားစြာရဲ့ စီးပြားေရးနဲ႔ ႏိုင္ငံေရး အက်ိဳးစီးပြားကိုပါ ထိခိုက္ ေစႏိုင္တာေၾကာင့္ ကမၻာ့ က်န္းမာေရးမွာ ရင္းႏွီး ျမွဳပ္ႏွံမွဳဟာ ႏိုင္ငံေတာ္ လံုၿခံဳေရးမွာ ရင္းႏွီး ျမွဳပ္ႏွံမွဳ ျဖစ္ေၾကာင္း ေျပာၾကား ခဲ့ပါတယ္။

တခ်ိန္တည္း မွာပဲ ၁၉၉၉ ခုႏွစ္မွာ အေမရိကန္ သမၼတ ကလင္တန္ရဲ့ ကုလသမဂၢ ေရးရာ သံအမတ္ျဖစ္တဲ့ Richard Holbrooke ဟာ အာဖရိက တိုက္ကို ေရာက္ရွိ ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီမွာတင္ အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ ကူးစက္ေရာဂါ ပ်ံ႔ပြားမွဳႏွဳန္း ေၾကာက္ခမန္း လိလိ ျဖစ္ေနတာကို သူေတြ႔ျမင္ ခဲ့ရပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္မွာ က်င့္သံုးေနခဲ့တဲ့ aid-based approaches ေတြ၊ အန္ဂ်ီအို အေျခခံ နည္းလမ္း ေတြရဲ့ ထိေရာက္မွဳ အားနည္းခ်က္ ေတြကိုလဲ သူေတြ႕႔ျမင္ လာခဲ့ပါတယ္။ ဒီလို ကူးစက္ေရာဂါ ပ်ံ႔ပြားမွုေတြဟာ ႏိုင္ငံေတာ္ မတည္မျငိမ္ျဖစ္မွဳေတြကိုပါ ဦးတည္ေနတာကို သိျမင္လာခဲ့ပါတယ္။ နယူးေယာက္ကို သူျပန္ေရာက္ၿပီးတဲ့ အခါမွာေတာ့ ကုလသမဂၢ လံုၿခံဳေရး ေကာင္စီရဲ့ agenda မွာ အိတ္ခ်္အိုင္ဗြီ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ ျပႆနာ ပါ၀င္ လာေရးအတြက္ အဓိက ေနရာကေန ႀကိဳးပမ္း ေဆာင္ရြက္ ခဲ့ပါေတာ့တယ္။ အခု ဆက္လက္ျပီး security agenda ေတြမွာ က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ ကိစၥရပ္ေတြ ထည့္သြင္း တဲ့အခါ အဓိကထား ထည့္သြင္းတဲ့ အေၾကာင္းအရာ သံုးခုကို ဆက္လက္ ေဖာ္ျပပါမယ္။

ကူးစက္ေရာဂါပ်ံ႔ပြားမႈ

ကူးစက္ေရာဂါ အသစ္ေတြဟာ ကမၻာနဲ႔ အ၀ွမ္းမွာ တစတစ ေပၚထြက္ လာေနပါတယ္။ အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္၊ ဆားစ္ ဗိုင္းရပ္စ္၊ အိတ္ခ်္ဖိုက္အန္၀မ္း စတာေတြရဲ႕ ဆိုးက်ိဳးဟာ ကမၻာ တ၀ွမ္းလံုးကို ပ်ံ႔ႏွံ႔ ရာက္ရွိ ေနပါေတာ့တယ္။ ေရာဂါသစ္ေတြ ထြက္ေပၚ မ်ားျပား လာမွဳဟာ ကုန္ပစၥည္းေတြနဲ႔ လူေတြရဲ့ ေရြ႔လ်ားမွဳႏွဳန္း ျမန္ဆန္ လာသလို လူေတြ သြားလာ လွဳပ္ရွားေနတဲ့ ေနရာ ေဒသ ေတြကလဲ တစတစ ပိုမို မ်ားျပား လာတာေတြ၊ ဒီေနရာ ေဒသေတြရဲ့ microbial world မွာလဲ ေျပာင္းလဲမွဳေတြ ျဖစ္ေပၚ လာတာေတြေၾကာင့္လို႔ ပညာရွင္ေတြက သံုးသပ္ ၾကပါတယ္။

ဒီလို ကူးစက္ ေရာဂါသစ္ေတြ ေပၚထြက္ လာမွဳဟာ လံုၿခံဳေရး အသိုင္းအ၀ိုင္းရဲ့ စိုးရိမ္ ေၾကာင့္ၾကမွဳေတြကို ဘာလို႔ ျဖစ္ေစပါသလဲ။ ႏိုင္ငံတကာ ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာ ပါေမာကၡ တဦးျဖစ္တဲ့ Colin McInnes က စိုးရိမ္ ေၾကာင့္ၾကမွဳေတြ ျဖစ္ေစႏိုင္တဲ့ အေၾကာင္းရင္း သံုးခ်က္ကို ေရးသားတင္ျပခဲ့ပါတယ္။ ပထမ အေၾကာင္းရင္း ကေတာ့ ဒီကူးစက္ ေရာဂါေတြဟာ သက္ဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံေတြမွာ မွီတင္း ေနထိုင္ ၾကတဲ့ ႏိုင္ငံသူ၊ ႏိုင္ငံသား ေတြရဲ့ က်န္းမာေရးကို တိုက္ရိုက္ ၿခိမ္းေခ်ာက္ေနလို႔ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒုတိယ တခ်က္ကေတာ့ ကူးစက္ေရာဂါ ေတြဟာ လွဳမွဳေရး အခက္အခဲ ေတြကို ျဖစ္ေစျပီး၊ ႏိုင္ငံရဲ့ တည္ၿငိမ္ ေအးခ်မ္းေရးကို ထိခိုက္ ေစႏိုင္ ပါတယ္။ အေျခခံ ေရာဂါကာကြယ္ေရး စီမံခ်က္ကို လူထုအတြက္ ခ်မွတ္ အေကာင္အထည္ေဖာ္ျခင္း မလုပ္ေပးႏိုင္တဲ့ အစိုးရကို လူထုက ယံုၾကည္မွဳ ေလ်ာ့နည္းလာမွာ မလြဲမေသြပါပဲ။ လူမွဳ အေျခအေန အဆင့္အတန္း ကြာဟ မွဳေၾကာင့္ ခ်မ္းသာသူေတြကပဲ က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မွဳနဲ႔ ေဆး၀ါးေကာင္းေတြ သံုးစြဲခြင့္ ရေနတဲ့ အေျခအေနမ်ိဳး ျဖစ္လာခဲ့ရင္ အေျခခံ လူထု လူတန္းစား ေတြရဲ့ နာက်ည္း ေပါက္ကြဲမွုေတြ ျဖစ္လာေစၿပီး လူထု လွဳပ္ရွားမွုေတြ ထြက္ေပၚ လာႏိုင္ပါတယ္။

လူအမ်ား ေသဆံုးရင္ (သို႔မဟုတ္) အလုပ္ ပ်က္ကြက္ရင္ ျပည္သူ႔ ဝန္ေဆာင္မွဳ လုပ္ငန္း ေဆာင္တာေတြ ပ်က္ယြင္းၿပီး ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ့ အစိုးရ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ယႏၱရား ပ်က္ယြင္း ေစႏိုင္ပါတယ္။ လူထု လူတန္းစား ေတြက ဘာမွ ထပ္ဆံုးရွံဳးစရာ မရွိေတာ့ဘူးလို႔ ယူဆ လာတဲ့အခါ တရားဥပေဒ စိုးမိုးေရးရွိဖို႔ အလြန္ ခဲယဥ္း လာတတ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လဲ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုရဲ့ ႏိုင္ငံေတာ္ လံုၿခံဳေရး မဟာဗ်ဴဟာထဲမွာ အေမရိကန္နဲ႔ အေနာက္ ႏိုင္ငံမ်ားရဲ့ လံုၿခံဳေရးကို သိမ္းပိုက္ နယ္ခ်ဲ႔မယ့္ ႏိုင္ငံမ်ားရဲ့ အႏၱရာယ္ထက္ failed states ေတြရဲ့ အႏၱရာယ္ေတြက ပိုမို ၿခိမ္းေခ်ာက္ ေနတယ္လို႔ ထည့္သြင္း ေဖာ္ျပထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ failed state ဆိုတာက ေကာင္းမြန္တဲ့ good governance မရွိပဲ လာဘ္ေပး လာဘ္ယူမွဳေတြ၊ ဗိုလ္က်စိုးမိုး အႏိုင္က်င့္မွဳေတြ၊ ျပည္တြင္းစစ္ ပ႗ိပကၡေတြ၊ မူးယစ္ေဆး၀ါး ထုတ္လုပ္ ေရာင္း၀ယ္မွဳေတြ၊ လူကုန္ ကူးမွဳေတြ၊ ေအအိုင္ ဒီအက္စ္ ေရာဂါ ပ်ံ႔ပြားႏွဳန္း ျမင့္မားမွဳေတြ၊ မွန္ကန္ သင့္ေလ်ာ္တဲ့ စီးပြားေရး စီမံခန္႔ခြဲမွဳ မရွိတာေတြ၊ လူမွဳေရး ေစာင့္ေရွာက္မွဳ ယုတ္ေလ်ာ့တာေတြ၊ ပညာေရး၊ က်န္းမာေရး အခြင့္အလမ္း နည္းပါးမွဳေတြ၊ စာနယ္ဇင္း လြတ္လပ္ခြင့္ နည္းပါးမွဳေတြ၊ ႏိုင္ငံေရး မတည္ၿငိမ္မွဳေတြ စတဲ့ အေျခအေနေပါင္း ေျမာက္ျမားစြာ ျဖစ္ပြားေနတဲ့ ႏိုင္ငံေတြကို ဆိုလိုတာပါ။ ဥပမာ- အာဖရိက တိုက္က ႏိုင္ငံငယ္ေလး မ်ားစြာဟာ failed state ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။

တတိယ အေၾကာင္းရင္း ကေတာ့ ကူးစက္ေရာဂါ ျပန္႔ပြားမွဳဟာ ႏိုင္ငံေတာ္က ျပည္သူလူထုရဲ့ က်န္းမာေရးကို လူသားဆန္ဆန္ ေစာင့္ေရွာက္ေလ့ ရွိတဲ့ အာဏာရွင္ ႏိုင္ငံ မဟုတ္တဲ့ ႏိုင္ငံမ်ားမွာဆိုရင္ က်န္းမာေရး အသံုးစရိတ္ ျမင့္တက္မွု ျဖစ္ေစ ႏိုင္ပါတယ္။ အလုပ္သမားေတြရဲ့ ပ်က္ကြက္မွဳ ျမင့္မားတာေၾကာင့္ ထုတ္လုပ္မွဳ က႑ကို ထိခိုက္ ေစႏိုင္ပါတယ္။ စီးပြားေရး ယံုၾကည္မွဳ ေလ်ာ့နည္း လာေစ တာေၾကာင့္ ျပည္တြင္း၊ ျပည္ပ ရင္းႏွီး ျမွဳပ္ႏွံမွုေတြကို ေလ်ာ့နည္း ေစႏိုင္ပါတယ္။ ဒီအခါမွာ စီးပြားေရး ဖြံ႔ၿဖိဳး တိုးတက္မွဳကို ထိခိုက္ ေစႏိုင္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လဲ ႏိုင္ငံ အမ်ားစုဟာ ကူုးစက္ေရာဂါ ပ်ံ႔ပြား မွဳကို ႏိုင္ငံေတာ္ လံုၿခံဳေရး အႏၱရာယ္ တရပ္အေနနဲ႔ သိျမင္ျပီး တားဆီး တိုက္ဖ်က္ေရးေတြ ျပဳလုပ္ၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။ အာဏာရွင္ တိုင္းျပည္မ်ားမွာ က်ေတာ့ က်န္းမာေရး အသံုးစရိတ္ကို လူထု အတြက္ ျမွင့္တင္ေပးမွဳ ျပဳလုပ္ျခင္း မရွိတာေၾကာင့္ အသံုးစရိတ္ဆိုင္ရာ အက်ိဳး သက္ေရာက္မွဳ မရွိေပမယ့္ ရင္းႏွီး ျမွဳပ္ႏွံမွဳနဲ႔ ထုတ္လုပ္မွဳ က႑ေတြကို ထိခိုက္တာ မလြဲမေသြပါပဲ။ ႏိုင္ငံေရး မတည္ၿငိမ္မွဳကို ျဖစ္ေစႏိုင္တဲ့ အခ်က္တခ်က္ ျဖစ္တဲ့ ျပည္သူ႔ က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မွဳ အားနည္းတာေၾကာင့္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ယႏၱရား ဘယ္လိုမွ တည္ၿမဲႏိုင္မွာ မဟုတ္ပါ။

အိတ္ခ်္အိုင္ဗြီ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္

၂၀၀၀ ျပည့္ႏွစ္မွာ တုန္းက ကမၻာ့ဘဏ္ ဥကၠဌ ျဖစ္တဲ့ James Wolfensohan က “ေအအိုင္ဒီအက္စ္ ဆိုတာကို တို႔တတြ အားလံုးက က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ ျပႆနာလို႔ ယူဆ ခဲ့ၾကတယ္။ အားလံုး မွားခဲ့တယ္။ လက္ရွိ အာဖရိက လူ႔အဖြဲ႔အစည္း ေတြရဲ့ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးနဲ႔ တည္ၿငိမ္ ေအးခ်မ္းေရးကို ေအအိုင္ဒီအက္စ္ ျပႆနာေလာက္ ၿခိမ္းေခ်ာက္ေနတဲ့ ျပႆနာ မရွိဘူး။ ဒါဟာ ႀကီးမားတဲ့ ဖြံ႔ၿဖိဳး တိုးတက္ေရး ဆိုင္ရာ ျပႆနာ ျဖစ္တယ္။ ဒီထက္ပိုၿပီး က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ ေျပာရရင္ေတာ့ ဒါဟာ လံုၿခံဳေရး ျပႆနာ ျဖစ္တယ္“လို႔ မိန္႔ခြန္း ေျခြခဲ့ပါတယ္။

အိတ္ခ်္အိုင္ဗြီ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ဟာ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ့ စီးပြားေရး တိုးတက္ေရးနဲ႔ လူေနမွဳ အဆင့္အတန္း ျမင့္မားေရးကို ထိခိုက္ ေစႏိုင္ပါတယ္။ အိတ္ခ်္အိုင္ဗြီ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ ျဖစ္ပြားမွဳႏွဳန္း ျမင့္မား ေနတဲ့ ႏိုင္ငံ တႏိုင္ငံမွာ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံတဲ့အခါ အလုပ္ရွင္ေတြအတြက္ ပ်က္ကြက္မွဳ၊ ေဆးကုသမွဳစရိတ္ စတဲ့ တိုက္ရိုက္ျဖစ္ေစ၊ သြယ္၀ိုက္ျဖစ္ေစ ကုန္က်မွဳေတြ ျဖစ္ေစပါတယ္။

ဒါေတြဟာ ကိုယ္ပိုင္ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳကို ထိခိုက္ေစႏိုင္သလို ႏိုင္ငံျခား တိုက္ရိုက္ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳ ကိုလဲ ေလ်ာ့ပါး ေစပါတယ္။ ႏိုင္ငံျခား ရင္းႏွီး ျမွဳပ္ႏွံသူေတြရဲ့ စီးပြားေရး အေဆာက္အအံု ေရရွည္တည္တံ့ ခိုင္ၿမဲမွဳ အေပၚမွာ ယံုၾကည္မွု ေလ်ာ့နည္း ေစပါတယ္။ ႏိုင္ငံျခား တိုက္ရိုက္ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳ ဆိုတာ ရင္းႏွီး ျမွဳပ္ႏွံသူ ေတြဘက္က လူအား၊ ေငြအား တန္ဖိုးႀကီးႀကီး ေပးဆပ္ ရင္းႏွီးထားရတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လဲ ႏိုင္ငံတကာ စီးပြားေရး လုပ္ငန္းေတြ အေနနဲ႔ ရင္းႏီွး ၿမွဳပ္ႏွံမွဳ မလုပ္ခင္မွာ သက္ဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံနဲ႔ ပတ္သက္ျပီး risk analysis လုပ္ၾကပါတယ္။ ဒီလိုလုပ္ရာမွာ Political risks, Social risks, foreign exchange exposure management စတာေတြ ျပဳလုပ္ ရပါတယ္။

ဒါေၾကာင့္လဲ ႏိုင္ငံေရး တည္ျငိမ္မွု မရွိတဲ့ ႏိုင္ငံေတြ၊ စီးပြားေရး စီမံခန္႔ခြဲမွဳ စနစ္တက် မရွိတဲ့ ႏိုင္ငံေတြ၊ ေငြေၾကး ေဖာင္းပြမွဳႏွဳန္း ျမင့္မားတဲ့ ႏိုင္ငံေတြ၊ က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မွဳ အားနည္းခ်က္ေၾကာင့္ ကူးစက္ေရာဂါ ပ်ံ႔ပြားမွဳႏွဳန္း ျမင့္မားေနတဲ့ ႏိုင္ငံေတြ၊ ပညာေရး အဆင့္အတန္း နိမ့္ပါးမွဳေၾကာင့္ လိုအပ္တဲ့ လူ႔စြမ္းအား အရင္းအျမစ္ နည္းပါးတဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာ ႏိုင္ငံျခားရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွု ျမင့္မားဖို႕ ဆိုတာ အလြန္ပဲ ခဲယဥ္းပါတယ္။ မ်ားေသာအားျဖင့္ အစိုးရေတြက ဒီလိုအားနည္းခ်က္ေတြကို ႏိုင္ငံတကာစီးပြားေရး ပိတ္ဆို႕မွဳေၾကာင့္လို႕ ဆိုျပီး လူထုကို အာရံုလႊဲတတ္ ေလ့ရွိပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ ကားမေတာ္တဆျဖစ္မွဳတိုင္းဟာ မီးပြိဳင့္အခ်က္ျပမွဳ မွားတာေၾကာင့္ မျဖစ္ႏိုင္ပါဘူး။ မဆင္မျခင္ ေမာင္းႏွင္တာေၾကာင့္လဲ ျဖစ္ခ်င္ ျဖစ္ေနႏိုင္ပါတယ္။

ဒီသံုးရပ္အျပင္ အိတ္ခ်္အိုင္ဗီြ၊ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ရဲ့ ႏိုင္ငံေတာ္ လံုၿခံဳေရးကို အႀကီးမားဆံုး ၿခိမ္းေခ်ုာက္ မွဳကေတာ့ ဒီကူးစက္ ေရာဂါပိုးဟာ ႏိုင္ငံေတာ္ ျပိဳလဲမွု ျဖစ္စဥ္ႀကီး သံုးခုျဖစ္တဲ့ စီးပြားေရး အေဆာက္အအံု ေျပာင္းလဲမွဳ၊ ပ်က္ယြင္းမွဳ ျဖစ္စဥ္၊ ေဒသဆိုင္ရာနဲ႔ ႏိုင္ငံေတာ္ အဆင့္မွာ ရွိေနတဲ့ political institutions ေတြ ရဲ့ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ယႏၱရား ပ်က္ယြင္းမွဳ ျဖစ္စဥ္နဲ႔ social institutions ေတြ ျဖစ္တဲ့ မိသားစု၊ ပညာေရးစနစ္၊ က်န္းမာေရးစနစ္ ပ်က္ယြင္းမွဳ ျဖစ္စဥ္ေတြကို ျဖစ္ေစႏိုင္ လို႔ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။

ဇီ၀အၾကမ္းဖက္မွဳ

ဇီ၀ လက္နက္ပစၥည္း ေတြနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ စိုးရိမ္ ပူပန္မွဳေတြဟာ ဆိုဗီယက္ ယူနီယံႀကီး ၿပိဳကြဲသြားတဲ့ ေနာက္ပိုင္းမွာ ထြက္ေပၚ လာခဲ့တဲ့ ဇီ၀ လက္နက္ပစၥည္း ထုတ္လုပ္မွဳ နည္းပညာမ်ား ပ်ံ႔ႏွံ႔သြားႏိုင္မွဳ ဆိုင္ရာ ေထာက္လွမ္းေရး မွတ္တမ္းေတြက စတင္ခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီ အေျခအေနက ျဖစ္ခဲ့တဲ့ ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး မတည္ၿငိမ္မွဳေတြ၊ ရာဇ၀တ္မွဳဂိုဏ္း အမ်ားအျပား ထြက္ေပၚ လာမွဳေတြေၾကာင့္ ဇီ၀ လက္နက္ ပစၥည္းေတြကို အၾကမ္းဖက္ အဖြဲ႔အစည္းေတြနဲ႔ rogue states ေတြျဖစ္တဲ့ အီရန္၊ အီရတ္၊ ေျမာက္ကိုးရီးယား၊ ဆီးရီးယား၊ လစ္ဗ်ားႏိုင္ငံေတြဆီ ေရာင္းခ်မွဳေတြ ရွိခဲ့ လိမ့္မယ္လို႔ ႏိုင္ငံတကာ လံုၿခံဳေရး အသိုင္းအ၀ိုင္းက ယူဆထား ခဲ့ၾကပါတယ္။ သံသယ ျဖစ္ဖြယ္ ေတြ႔ရွိခ်က္ ေတြကေတာ့ ၁၉၉၀၊ ၁၉၉၁ ပင္လယ္ေကြ႔ စစ္ပြဲ မတိုင္မီ ကာလမွာ အီရတ္ႏိုင္ငံဟာ ဇီ၀ပစၥည္းေတြျဖစ္တဲ့ anthrax, botulinum toxin, small pox နဲ႔ တျခား ဇီ၀ပိုးမႊား ေတြကို စုေဆာင္း ခဲ့တာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဇီ၀ လက္နက္ အသံုးခ် တိုက္ခိုက္မွဳေတြ ျဖစ္တဲ့ Kurdish လူမ်ိဳး ေတြအေပၚ အီရတ္ အစိုးရရဲ့ ဇီ၀လက္နက္ အသံုးျပဳ တိုက္ခိုက္တဲ့ ၁၉၈၈ ႏိုင္ငံေတာ္ အၾကမ္းဖက္မွဳ၊ Rajneesh Bhagwan ေနာက္လိုက္ေတြရဲ့ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုမွာ salmonella ဇီ၀ပိုးမႊား ပ်ံ႔ႏွံ႔ေအာင္ ၾကိဳးပမ္းမွဳ၊ ၁၉၉၅ ခု တိုက်ိဳ ေျမေအာက္ရထားကို sarin ဆိုတဲ့ ဇီ၀ ပိုးမႊား အသံုးျပဳၿပီး တိုက္ခိုက္ခံရမွဳ စတာေတြကလဲ ဇီ၀ အၾကမ္းဖက္မွဳနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ စိုးရိမ္မွဳေတြကို ျမင့္မား ေစခဲ့ပါတယ္။

စက္တင္ဘာ ၁၁ ကိစၥရပ္ႀကီး အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုမွာ မေပၚေပါက္လာခင္ ကတည္းက ႏိုင္ငံတကာ ျပည္သူ႔ က်န္းမာေရး အသိုင္းအ၀ိုင္းနဲ႔ လံုၿခံဳေရး အသိုင္းအ၀ိုင္းေတြ အတြင္းမွာ ဇီ၀ အၾကမ္းဖက္ တိုက္ခိုက္မွဳ ကာကြယ္ေရးနဲ႔ တုန္႔ျပန္ ေဆာင္ရြက္ေရး နည္းလမ္းေတြကို စုေပါင္း အေျဖရွာ ေနခဲ့ၾကပါတယ္။ ၁၉၇၂ ခု၊ ဇီ၀နဲ႔ အဆိပ္ ျဖစ္ေစတတ္ေသာ လက္နက္ ပစၥည္းဆိုင္ရာ သေဘာတူစာခ်ဳပ္ကို အားေကာင္း လာေစရန္ ေဆာင္ရြက္ေရး၊ ေထာက္လွမ္းေရး သတင္း အခ်က္အလက္မ်ား အခ်ိန္မွီ ရရွိေရး၊ ဇီ၀ လက္နက္ ပစၥည္း ပံ့ပိုးသူမ်ားနဲ႔ ၀ယ္ယူသူ မ်ားကို ေဖာ္ထုတ္ေရး စတဲ့ လုပ္ငန္း ေဆာင္တာေတြကို အာရံုစိုက္ လုပ္ကိုင္ ေနခဲ့ၾကၿပီ ျဖစ္ပါတယ္။ လူထု ကာကြယ္ေရးနဲ႔ တိုက္ခိုက္မွဳ ျဖစ္ပြား လာပါက အေရးေပၚ တုန္႔ျပန္ေရး ဆိုင္ရာေတြ ကိုလဲ ေထာက္လွမ္းေရး အဖြဲ႔ အစည္းမ်ားနဲ႔ ျပည္သူ႔ က်န္းမာေရး ပညာရွင္မ်ား ပူးေပါင္းၿပီး စီမံခ်က္ေတြ ေရးဆြဲ ခ်မွတ္လာခဲ ၾကပါတယ္။

9/11 အျပီးမွာ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ သတင္းနဲ႕ မီဒီယာေတြ၊ ကြန္ဂရက္ ရံုးဌာေနေတြဆီကို anthrax spores မ်ားပါတဲ့ စာမ်ား ေပးပို႕ ခံရမွဳ ေနာက္ပိုင္း မွာက်ေတာ့ ဇီ၀ အၾကမ္းဖက္မွဳ ျပႆနာက ႏိုင္ငံေတာ္လံုၿခံဳေရး ဆိုင္ရာ ထိပ္တန္း ျပႆနာေတြထဲမွာ ပါ၀င္ လာပါေတာ့တယ္။ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုမွာဆိုရင္ ၂၀၀၂ ခုႏွစ္မွာ ျပည္သူ႔ က်န္းမာေရး လံုၿခံဳေရးႏွင့္ ဇီ၀ အၾကမ္းဖက္မွဳ ဆိုင္ရာ ဥပေဒမူၾကမ္းကို လက္မွတ္ ေရးထိုးခဲ့ၿပီး၊ ျပည္သူ႔ က်န္းမာေရးကို ႏိုင္ငံေတာ္ လံုၿခံဳေရးဆိုင္ရာ ကိစၥရပ္တ ခုအေနနဲ႔ တရား၀င္ ထည့္သြင္း လာခဲ့ပါတယ္။ ယူေက၊ ကေနဒါနဲ႔ ၾသစေၾတးလ် ႏိုင္ငံမ်ားမွာလဲ ဆိပ္ကမ္းမွ ၀င္လာတဲ့ အစားအစာ မ်ားကို စစ္ေဆးျခင္း၊ ဇီ၀ ပစၥည္းမ်ားကို ရွာေဖြ ေဖာ္ထုတ္ျခင္း၊ ဆက္သြယ္ေရး ကြန္ယက္မ်ား ျဖန္႔က်က္ျခင္း၊ ကာကြယ္ေဆးမ်ား စုေဆာင္း ထားရွိျခင္း၊ ေဆး၀ါးသစ္မ်ား ေဖာ္ထုတ္ျခင္း စတဲ့ ဇီ၀ ပိုးမႊားဆိုင္ရာ ျပည္ထဲေရး မဟာဗ်ဴဟာ မ်ားကို ခ်မွတ္ လာခဲ့ၾကပါတယ္။

ႏိုင္ငံတကာ အဆင့္မွာလဲ တုန္႔ျပန္ ေဆာင္ရြက္ေရးနဲ႔ ျပင္ဆင္ေရးဆိုင္ရာ အစည္းအေ၀း မ်ားစြာ ထြက္ေပၚလာ ခဲ့သလို၊ ကမၻာ့ က်န္းမာေရး အဖြဲ႔ ၾကီးကလဲ Global Outbreak Alert and Response Network ကို အသံုးျပဳျပီး ေစာင့္ၾကည့္ ေလ့လာေရးနဲ႔ တုန္႔ျပန္ ေဆာင္ရြက္ေရး နည္းလမ္းမ်ားကို အေကာင္ အထည္ေဖာ္ဖို႔ ႏိုင္ငံ အားလံုးကို တိုက္တြန္း ခဲ့ပါတယ္။ ႏိုင္ငံမ်ားစြာက အစိုးရေတြ၊ ႏိုင္ငံတကာ အဖြဲ႔အစည္း ေတြကလဲ ဇီ၀ အၾကမ္းဖက္ တိုက္ခိုက္မွဳ ကာကြယ္ေရးနဲ႔ တုန္႔ျပန္ ေဆာင္ရြက္ေရးဆိုင္ရာ ေလ့လာမွဳ မ်ားစြာကို ျပည္သူ႔ က်န္းမာေရး ပညာရွင္ေတြ၊ စစ္ေရးနဲ႔ အၾကမ္းဖက္မွဳ ေလ့လာေရး ပညာရွင္ေတြ အကူအညီနဲ႔ ျပဳလုပ္ ေနၾကပါတယ္။

နိဂံုး

ယေန႕ေခတ္ ၂၁ ရာစု ကမၻာႀကီးဟာ ေျပာင္းလဲမွဳေပါင္း မ်ားစြာ ျဖစ္ပြားေနတဲ့ ကမၻာႀကီး ျဖစ္ပါတယ္။ ၂၀ ရာစု ကမၻာႀကီးဆီက အေတြးအေခၚေဟာင္းေတြ ျဖစ္တဲ့ လံုၿခံဳေရးဆိုတာ စစ္ေရး၊ ႏိုင္ငံေရးနဲ႔ပဲ ဆိုင္တယ္ဆိုတဲ့ အေတြးအေခၚေတြ၊ သိပၸံပညာနဲ႔ ဝိဇၨာပညာကို သီးျခား ခြဲမွုေတြ၊ က်န္းမာေရးဆိုတာ လူေတြရဲ့ ေရာဂါေတြကို ကုသတာျဖစ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ က်န္းမာေရး လုပ္သားေတြဟာ ႏိုင္ငံေရး၊ စစ္ေရး၊ လံုၿခံဳေရးနဲ႔ မသက္ဆိုင္ဘူး ဆိုတဲ့ အေတြးအေခၚေတြဟာ ရာစုေဟာင္းထဲမွာ က်န္ရစ္ခဲ့ၿပီ ျဖစ္ပါတယ္။ စစ္ေရး၊ ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ လူမွုေရး၊ က်န္းမာေရး၊ ပညာေရး၊ ကုန္သြယ္ေရး၊ လံုၿခံဳေရးေတြဟာ လူသားေတြနဲ႔ ေန႔စဥ္လူမွဳဘ၀ကို တိုက္ရိုက္ သက္ေရာက္မွဳေတြ ရွိေနၿပီ ျဖစ္ပါေၾကာင္း ေရးသား တင္ျပအပ္ပါတယ္။

ရည္ညႊန္းကိုးကား-

Central Intelligence Agency (CIA) (2000) The Global Infectious Disease Threat and its implications for the United States, National Intelligence Estimate (NIE99-17D)

Elbe, S. (2003) The Strategic Implications of HIV/ AIDS, Adelphi paper 357, International Institute of Strategic Studies, Oxford University Press, Oxford

Garrett, L. (2005) HIV and National Security: Where are the Links?, Council on Foreign Relations, New York

McInnes, C. & Lee, K. (2006) 'Health security and Foreign Policy', Review of International Studies, 32 (1), 5-23

McInnes, C. (2008) 'Health' in Williams, P. (ed.) Security Studies, Routledge, London & New York

Ostergard, R. (ed.) (2006) HIV, AIDS and the Threat to National and International security, Palgrave, London

Price-Smith, A. (2001) The Health of Nations: Infectious diseases, Environmental change, and their effects on National security and Development, MIT Press, Cambridge, MA.

Turner & Hulme (1997) Governance, Administration and Development: Making the State work, Macmillan Press, Basingstoke